Συστημική ψυχοθεραπεία
Η Συστημική Θεωρία
Η συστημική θεώρηση βασίστηκε στη γενική θεωρία των συστημάτων την οποία ανέπτυξε ο Bertalanfy το 1968 αρχικά στο χώρο της μηχανικής για να εφαρμοστεί στη συνέχεια και σε άλλες επιστήμες, όπως η οικονομία, η βιολογία και η πληροφορική.
Η θεωρία των συστημάτων εξετάζει τη σύνθεση των διαφόρων όψεων της πραγματικότητας, έχει δηλαδή μια ολιστική αντίληψη του κόσμου. Στην ίδια λογική, στο χώρο της ψυχολογίας, της ψυχοθεραπείας & της συμβουλευτικής, η συστημική θεώρηση βλέπει και αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα «προβλήματα» ως εγγενή και δυναμικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών συστημάτων, και ιδιαίτερα της οικογένειας, και όχι ως χαρακτηριστικά των ατόμων που απαρτίζουν το κοινωνικό σύστημα. Εστιάζει λοιπόν στην μελέτη ενός συστήματος ως «όλου» και όχι στην κλασσική αντίληψη της σχέσης αιτίου – αποτελέσματος, και επικεντρώνει στις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των στοιχείων που απαρτίζουν το κάθε σύστημα. Έτσι, οι ψυχολόγοι ή ψυχοθεραπευτές καλούνται να φωτίσουν τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική μιας σχέσης ή μιας οικογένειας.
Το Σύστημα
Μια σχέση, μια οικογένεια, μια ομάδα, μια επιχείρηση, μια κοινωνία. Όλα αυτά είναι ανθρώπινα συστήματα τα οποία απαρτίζονται από στοιχεία που αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοεξαρτώνται μεταξύ τους. Έτσι, μια αλλαγή σε ένα στοιχείο του συστήματος αναγκαστικά επιφέρει αλλαγές σε όλο το σύστημα. Το σύστημα δεν είναι το άθροισμα των στοιχείων από τα οποία αποτελείται αλλά μια ξεχωριστή οντότητα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ανθρώπινων συστημάτων είναι:
Ιεραρχικά: είναι πολυ-επίπεδα και άρα πολύπλοκα (κάθε σύστημα ανήκει σε κάποιο υπερσύστημα και την ίδια στιγμή έχει υποσυστήματα)
Αυτορυθμιζόμενα: αυτοελέγχονται καθώς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους, αναπροσαρμόζοντας διαρκώς τις λειτουργίες και την δομή τους, τείνοντας άλλοτε προς την διατήρηση της σταθερότητας τους (ομοιόσταση), και άλλοτε προς την ανατροπή της και την αλλαγή (εντροπία).
Δυναμικά: είναι δηλαδή ενεργητικά, ανοιχτά σε συνεχή αλλαγή.
Συστημική ή Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία
Το βασικό ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα, αυτό της οικογένειας, είναι μια ομάδα ανθρώπων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Είναι μια σύνθετη ολότητα με δική της δομή, κανόνες και στόχους, που εμπεριέχει τις αλληλεπιδράσεις των μελών της. Έτσι, είναι αδύνατη η κατανόηση της συμπεριφοράς ενός μέλους της οικογένειας ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά των άλλων μελών της. Οπότε στην συστημική ή οικογενειακή ψυχοθεραπεία η έμφαση δεν είναι το άτομο αλλά το σύστημα των σχέσεων στο οποίο ανήκει το άτομο. Το κάθε άτομο ανήκει την ίδια στιγμή σε περισσότερα από ένα ανθρώπινα συστήματα. Ένας νέος, παραδείγματος χάριν, ανήκει στο σύστημα της οικογένειας καταγωγής, στο σύστημα της σχέσης που έχει με την κοπέλα του, στο σύστημα του οργανισμού που εργάζεται, της παρέας των φίλων από το σχολείο, της ομάδας μπάσκετ, αλλά και της πόλης ή της χώρας που ζει, κοκ. Οι ψυχολόγοι – θεραπευτές καλούνται να φέρουν στην επιφάνεια τους ρόλους, τη θέση, που παίρνει το άτομο μέσα στα συστήματα που λειτουργεί, τη δυναμική των σχέσεων και τον τρόπο που προκύπτουν οι επιλογές και οι συμπεριφορές μέσα σ’ αυτές. Θεραπευτής και θεραπευόμενος μπορούν με ελευθερία να κινούνται στα διαφορετικά επίπεδα – ατομικό, οικογενειακό, κοινωνικό – ανάλογα με το ενδιαφέρον που προκύπτει κάθε στιγμή.
Οι αρχές που διέπουν τη Συστημική Ψυχοθεραπεία
- Τα ψυχολογικά προβλήματα οφείλουν να εξετάζονται μέσα στα κοινωνικά & πολιτικά πλαίσια στα οποία προκύπτουν.
- Η αλληλεπίδραση είναι στο επίκεντρο όλων των ψυχολογικών αναζητήσεων και της ψυχοθεραπευτικής πρακτικής.
- Οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων καθορίζονται από πεποιθήσεις και συμπεριφορές.
- Οι συμπεριφορές ακολουθούν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο το οποίο διατηρεί το σύμπτωμα.
- Ο ψυχοθεραπευτής δεν εστιάζει ιδιαίτερα στην αιτία της συμπεριφοράς, το «γιατί», αλλά στο «πώς» συμπεριφέρεται κάποιος και «τι συνέπειες» έχει η συμπεριφορά του στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους.
- Προβλήματα μπορεί να εμφανιστούν σε συγκεκριμένα εξελικτικά στάδια στα οποία βρίσκονται τα άτομα ή οι οικογένειες. Μπορεί επίσης να προκύψουν όταν οι άνθρωποι αρνούνται την «πραγματικότητα».
- Τα προβλήματα που παρουσιάζονται στους συμβούλους γενικά εκφράζονται μέσα από την γλώσσα κατά την διάρκεια συζήτησης.
- Όπως και στα περισσότερα μοντέλα ψυχοθεραπείας, ο συστημικός ψυχοθεραπευτής προσπαθεί να είναι ακροατής με ενσυναίσθηση. Η ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική είναι δραστηριότητες κατά τις οποίες ψυχοθεραπευτής και πελάτης είναι πάνω απ’ όλα συνεργάτες.
(πηγές θεωρητικών αναφορών: Ανδρουτσοπούλου Α. (2004), Συστημική και Οικογενειακή Θεραπεία: Κριτική Ανασκόπηση των μετανεωτεριστικών εξελίξεων, Ψυχολογία, 11(4), 512-528 & Βασιλειάδης Γ., www.aftognosia.gr)
